Na predlog rešenja Komisije za izbor projekata u oblasti bibliotečko-informacione delatnosti za 2020. godinu, Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije odobrilo je sredstva za realizaciju projekta „Pozdrav iz Vrnjačke Banje: monografija o prošlosti Vrnjačke Banje kroz slikovnu bibliotečku neknjižnu građu“, čiji je autor Marija Petković, diplomirani istoričar master, viši diplomirani bibliotekar.
Sredstva u visini od 930.000 dinara odobrena su iz budžeta Republike Srbije - Ministarstva kulture i informisanja RS, u cilju dizajna, grafičke pripreme i štampanja monografije Pozdrav iz Vrnjačke Banje, u tiražu od 500 primeraka.
Zamisao autorke projekta Marije Petković bila je, da se nakon dužeg i sistematskog proučavanja referentne literature o pojavi i načinu korišćenja razglednica kao jednog od prvih masovnih sredstava komunikacije, prvo u Evropi, a potom i u Srbiji, saznanja dobijena u skladu sa metodologijom istorijske nauke, kombinuju sa znanjem iz bibliotečko-informacione delatnosti, u cilju nastanka monografije o istorijskom razvitku Vrnjačke Banje i svakodnevice njenih žitelja.
„Još na studijama istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu, usvajajući saznanja o razglednicama i fotografijama kao vrsti istorijskih izvora, pojavila se ideja o monografiji o prošlosti Vrnjačke Banje u kojoj bi bile činjenice iz arhivske građe i fotodokumenta“ navodi Marija Petković u uvodnom poglavlju knjige.
U cilju dobijanja što validnijih podataka, uzimajući u obzir činjenicu da je Vrnjačka Banja i u prošlosti bila zanimljiva turistima, tokom istraživačkog rada analizirana je i korišćena građa pohranjena u: Državnom arhivu Srbije u Beogradu, Narodnoj biblioteci Srbije, Biblioteci Matice srpske u Novom Sadu, Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković“ u Beogradu, Biblioteci SANU, Istorijskom muzeju Srbije u Beogradu, Narodnom muzeju u Kraljevu, Muzeju pozorišnih umetnosti u Beogradu, Biblioteci grada Beograda, Muzeju primenjenih umetnosti u Beogradu i Muzeju Vojvodine u Novom Sadu.
Dostupnost fondovima Nacionalne biblioteke Francuske (Bibliothèque nationale de France) i Nacionalne biblioteke Austrije (Österreichische Nationalbibliothek) doprinela je da se u prvom poglavlju ove knjige još verodostojnije opišu uslovi i vreme koji su doveli do upotrebe dopisnih karti i razglednica u Evropi i tako da doprinos naučnoj, akademskoj zajednici u razmeni saznanja na ovu temu.
Sve je počelo kada se na inicijativu profesora Emanuela Hermana iz Beča pojavio novi, jednostavniji način slanja kratkih poruka. Tako je u poštama Austro-Ugarske 1. oktobra 1869. godine kao službeno sredstvo prepiske uvedena
dopisna karta (Correspondenz-Karte). Već 1870. godine ovu novinu prihvatile su i ostale evropske zemlje.
Sa pojavom Državne železnice i polaskom prvog voza iz Beograda ka Nišu 1884. godine i u Srbiji su obezbeđeni uslovi za razvitak poštanskog saobraćaja.
Tokom vremena, izdavači počinju da štampaju i ilustrovane dopisne karte. Tako nastaju razglednice, koje zbog veće dopadljivosti, vrlo brzo postaju omiljene kod građanstva. U skladu sa Pravilnikom Svetske poštanske konvencije i u Kraljevini Srbiji je 1897. godine odobreno „privatnim licima da izdaju poštanske karte na kojima ima slika i natpisa“. Želja ljudi da posete i vide predele u zemlji, a potom da i druge obaveste o tome, samo je još više doprinosila popularnosti razglednica.
Izgradnjom saobraćajnica koje su glavnu prugu povezivale sa ostalim mestima u Srbiji (Stalać - Kruševac - Vrnjačka Banja – Kraljevo - Čačak) stanovništvo je bilo u mogućnosti da poseti i vidi varoši i banje u Srbiji. Samim tim i država je sve više bila zainteresovana za razvoj srpskih banja. Nastojeći da „pomogne narodu u Kneževini Srbiji sve više se vodi računa o izgradnji kupališta i konaka za bolujuće“.
Formiranjem Osnovatelno-fundatorskog društva lekovite kiselo vruće vode 1. jula 1868. godine i banja u Vrnjcima ušla je u zvanične tokove državne korespondencije. Na kraju svake sezone, Banjska Uprava prosleđivala je podatke o broju posetilaca, njihovim bolestima, danima boravka...
U prošlim vremenima dopisivanje razglednicama bio je učestali način svakodnevne komunikacije. „Svet koji je dolazio u banju rado je slao razglednice. Uz obavezan: Pozdrav iz Vrnjačke Banje na aversu, ispisani redovi na reversu pomažu istoričaru da protumači postupke, životne odluke, emocije i način rasuđivanja ljudi koji su živeli u tom vremenu... Dopisne karte, razglednice i fotografije uspostavljale bi vezu sa porodicom i prijateljima, ali i stvarale sećanje na boravak u banji u Vrnjcima. Spakovane u porodične albume i nehajno stavljene u fioke, u godinama koje bi usledile, donosile su sećanja i tako doprinosile da vreme provedeno u banji postane vidljiva uspomena“ – citat iz knjige Pozdrav iz Vrnjačke Banje.
U ovoj monografiji sistematizovani su podaci dobijeni tokom istraživačkog postupka i izvršen opis istorijskog razvitka Vrnjačke Banje u periodu od 1833. do 1941. godine. Pronalaskom i odabirom adekvatne građe u fondovima biblioteka i muzeja, uz konsultacije stručnjaka koji se bave ovom tematikom, izvršena je identifikacija predstavljenih motiva, urađeno precizno datiranje, a potom i kataloški opis, uz poštovanje važećih bibliotečkih standarda za neknjižnu građu.
Tako su u knjizi publikovane i razglednice koje je izdavao prvi kraljevački fotograf, Avram Ćirić Erdoglija (1880-1913). Nakon školovanja u Pragu, Erdoglija je otvorio atelje u Kraljevu i bavio se fotografisanjem meštana, predela i turističkih motiva. Vrlo brzo je postao i izdavač razglednica umnoženih fotografskim postupkom. Panorame banje, kao i scene iz svakodnevnog života koji se odvijao u Vrnjačkoj Banji u periodu od 1907. do 1912. godine zabeležene na razglednicama sačuvanim u fondu Narodnog muzeja u Kraljevu, prezentovane su na stranicama monografije Pozdrav iz Vrnjačke Banje.
U cilju ostvarenja zamisli istraživanja prošlosti Vrnjačke Banje uz pomoć vizuelnih istorijskih izvora, autorka je u sadržaj knjige uvrstila i fotogafije iz fonda Narodne biblioteke Srbije, nastale u „Foto studiju Krčmarević“, u banji u Vrnjcima, od 1906. do 1911. godine.
Nakon što je fotografski zanat izučio u Beču, Milan Krčmarević (1878-1940) otvorio je atelje u Jagodini. Jedno vreme radio je i u Jagodini i u Vrnjcima - tokom sezone. Od 1911. trajno se nastanio u Vrnjačkoj Banji. Fotografisao je porodice, banjske goste... „Sa ispisanim nazivom Krčmarević, Vrnjci tadašnje građanstvo Srbije“, piše Marija Petković, „stvaralo je bogatstvo uspomena. Kasnije, nakon razgledanja fotografija, svaki od tih trenutaka prošlosti postajao je važan deo sadašnjosti“.
Nastojeći da što verodostojnije prikaže prošlo vreme autorka je osim likovnog materijala i istoriografske literature koristila i podatke pronađene u ondašnjoj štampi i periodici. Sve to dovelo je do sledećih saznanja: datuma puštanja u saobraćaj automobila (parnog omnibusa) za prevoz putnika od Kruševca do Vrnjačke Banje; svečanostima prilikom otvaranja: „Zavoda za lečenje vodom i elektrikom – Terapije“, Kuptatila, „Sanatorijuma Kralja Aleksandra I“...
Prikupljeni i istraženi autentični podaci rasvetljavaju istoriju upotrebe i trajanja mineralne vode u banji u Vrnjcima. Zahvaljujući odobrenim sredstvima Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije i objavljivanju monografije Pozdrav iz Vrnjačke Banje (izdavač: Narodna biblioteka „Dr Dušan Radić“), istraživački rad autorke Marije Petković postao je vidljiv, a prošlost Vrnjačke Banje dostupna široj javnosti.
Autor: Marina Stanković Janković
A member of Alco Group
